Het is eerder ouderenmishandeling dan je denkt. Er over praten is het beste dat je kunt doen.

Er over praten, dat wilden de oppositiepartijen in de Tweede Kamer na de uitzending van Zembla op 16 januari j.l. over Ouderenmishandeling. De reactie van staatssecretaris van Rijn (VWS) op kamervragen maakte hen boos:

Van Rijn stelt dat ouderenmishandeling geen relatie heeft met sluiting verz huizen halveren thuiszorg etc. en anders hebben we elkaar niks meer te melden in de toekomst. Zegt hij. Zo! Heb zoiets nog nooit meegemaakt. Miss moet de staats maar weg. (Tweet Fleur Agema)

Ouderenombudsman zegt in Zembla dat bezuinigingen ouderenmishandeling in hand werkt, helaas sluit Van Rijn de ogen, wil er niet over praten (Tweet Renske Leijten).


In het actualiteitenprogramma ZEMBLA zeggen diverse zorgprofessionals dat de bezuinigingen ervoor zorgen dat de kans op ouderenmishandeling groter wordt. De komende jaren wil de overheid 800 van de 2200 zorginstellingen sluiten. Verpleeghuisarts Bert Keizer: 'We duwen ouderen uit overheidsvoorzieningen en duwen ze terug in hun eigen hok, waar we ze veel sterkte toewensen.' Ouderenombudsman Jan Romme vreest dat bezuinigingen en sluitingen tot een toename van ouderenmishandeling zullen leiden, de dure SIRE-campagne ten spijt.

Eind 2012 werkte ik met twee acteurs van het Toetstheater mee aan het actieplan ‘Ouderen in veilige handen’, een project van het ministerie van VWS. De ouderenbonden organiseerden vier regiobijeenkomsten om voorlichting te geven: hoe (h)erken je mishandeling? 
Na een bloemlezing van het regionale Steunpunt Huiselijk Geweld speelden de acteurs drie  casussen interactief uit, waarbij zij het proces van escalatie in beeld brachten, van klein naar groot. De bloemlezing loog er niet om en maakte veel indruk op de zaal met deelnemers. Onze casussen sloten daar op aan en ik ging met de mensen in de zaal in gesprek over wat zij zagen en welke afloop zij zich wensten. De betrokkenheid en openhartigheid troffen mij zeer. 

In ZEMBLA zagen we een schrijnend voorbeeld van ontspoorde mantelzorg. Een ouder, zelfstandig wonend echtpaar, de vrouw aan het dementeren. Op een gegeven moment treft de dochter haar moeder vastgebonden aan en waarschuwt de politie. De man wordt meegenomen zonder te zien wat er met zijn vrouw op dat moment gebeurt. Heel pijnlijk.Ik las in 2012 soortgelijke casussen, dit is echt geen uitzondering. Het mag duidelijk zijn, dat het in deze situatie al ver is geëscaleerd. De harde  interventie door de politie had voorkomen kunnen worden, als er eerder was ingegrepen op zachte wijze. 

Een vergelijkbare casus (geanonimiseerd): Meneer probeert zo goed mogelijk voor mevrouw te zorgen en zo veel mogelijk bij haar te zijn. Maar hij moet ook wel eens de deur uit voor boodschappen. A. is huishoudelijke hulp. Zij komt twee keer in de week. Op een dag vindt ze mevrouw vastgebonden in een stoel. “Hij bindt me wel vaker vast”, zegt mevrouw,  “want ja, stel je voor dat ik thee zet en vergeet het gas uit te doen?” Mevrouw vindt dat A. er maar vooral niet over moet praten, straks moet ze nog naar een bejaardenhuis.
Het schrikbeeld om in een bejaardenhuis te komen terwijl je liefst thuis wilt blijven,  is niet meer zo reëel. Dat loopt zo’n vaart niet tegenwoordig. We hebben er een ander schrikbeeld voor terug, namelijk de ontspoorde mantelzorg.

Dat Zembla deze oudere heer bereid heeft gevonden zijn verhaal te doen is bijzonder, want vindt maar eens iemand die openhartig is over zijn eigen ontsporing. De onmacht is groot, de goede intenties ontaarden in gedrag waarvoor men zich schaamt. “Als het u ook gebeurt, hoeft u zich niet te schamen” staat in de folder van de rijksoverheid. “Dus praat erover met iemand die u vertrouwt. U kunt ook bellen met het Steunpunt Huiselijk Geweld. Dit steunpunt is er speciaal voor u. Ze staan klaar om uw verhaal te horen, geven advies en kunnen u in contact brengen met hulpverleners in uw eigen regio.”

Slaan, schoppen, knijpen, vastbinden, pesten, treiteren, manipulatie,  geen aandacht krijgen, diefstal, gedwongen testamentverandering, weinig geld krijgen, exhibitionisme, iemand op een seksuele manier aanraken…..Dit doen mensen elkaar aan, ook als er niet bezuinigd en gesloten wordt. Daar heeft van Rijn wel een punt. Maar beter een zachte interventie als het nog klein is, dan dat we het laten escaleren en hard in moeten grijpen.

Ik zou er dus maar wel over praten meneer van Rijn, om erger te voorkomen. 



Bekijk hier de aflevering van ZEMBLA

Enny Keiren (www.ennykeiren.nl) werkt met professionals en managers in de zorg- en nonprofitsector aan:

-          het versterken van hun ondernemerschap

-          persoonlijke en professionele effectiviteit

-          managen van conflict

Daarnaast is zij als vaste discussieleider (joker) verbonden aan de theatergroep Toetstheater, en maakt (ethische) dilemma’s in de zorgpraktijk op een toegankelijke wijze herkenbaar en bespreekbaar.

Het rijkere segment

Ze woonde bij mij in de straat, is gescheiden en  verhuisde. Ik kwam haar een paar weken geleden opeens weer tegen. Jeanet, moeder van 3 al flink opgegroeide kinderen. Zij verdient parttime haar kost in de thuiszorg in onze eigen gemeente. Jeanet is een bescheiden vrouw, zij staat niet graag op de voorgrond. Zij houdt er van te zorgen, en doet dat misschien wat meer voor anderen dan voor zichzelf.

Ik vroeg haar hoe het nu met haar gaat? Er waren in die periode meerdere krantenberichten verschenen van ontslagen in de thuiszorg.  Hoe zit dat hiér eigenlijk,  in onze eigen gemeente? En hoe redt zíj zich?

“Ach, we mogen niet klagen… “ Nee, er zijn altijd mensen die daar veel meer reden toe hebben. Dat zijn de mensen voor wie Jeanet wil zorgen. Tenminste, als het aan háár ligt. Want haar teamleider heeft plannen. Hij speelt proactief in op de gevolgen van de invoering van de WMO (Wet Maatschappelijke Ondersteuning).

Hij riep onlangs zijn team bijeen en zei: we gaan een nieuwe stap zetten met elkaar. Onszelf opnieuw uitvinden. Je kunt wel blijven zwachtelen, maar de cliënt wil ook  geholpen worden om bijvoorbeeld bij familie in Twente op bezoek te gaan.  En dat kan!  We moeten omdenken. Er liggen kansen, we kunnen niet stil blijven staan. Hoe we dat doen? Laten we allemaal creatief en ondernemend zijn.  Wie gaat er mee?  

Jeanet kijkt helemaal  niet blij. In de eerste plaats is zij niet zo’n zelfverzekerde chauffeur, en rijdt zij zelden buiten de regio. Die gedachte om taxichauffeur te zijn alleen al, maakt haar van streek. Maar zij wil ook blijven doen wat zij altijd deed:  goed en liefdevol zorgen voor de mensen voor wie zij zich al lang inzet en die haar graag zien komen. Het is maar de vraag welke cliënten er in de doelgroep zitten van de teamleider, want hij heeft het over het rijkere segment.

Zij ziet dat haar collega’s zich inschrijven voor opleidingen om zich beter  te kwalificeren als verzorgende. Die zijn wat gehaaider, zegt ze zelf. Daardoor komt Jeanet op zijn vroegst een of twee jaar later aan de beurt. Er zijn er bij, die al meteen enthousiast hebben gereageerd op het idee van de teamleider. En ja, de lease-auto die in het vooruitzicht wordt gesteld, helpt wel een handje mee.

Jeanet is heus niet dom. Maar dit stelt haar voor zoveel vragen. Wat moet ik nu? Hoe lang hou ik mijn baan nog? Raak ik mijn cliënten kwijt? Dat rijke segment,  is dat wel ‘mijn soort mensen’? Wat mij opvalt is, dat zij haar teamleider welhaast veracht om de manier waarop hij naar de thuiszorg kijkt. In haar ogen is hij een gelikte ondernemer die helemaal niet naar mensen kijkt maar met het ondernemen an sich bezig is.  Niet vanuit het hart, maar met het hoofd.  

Ik moet denken aan de cliënten bij wie zij nu haar werk doet. Het herinnert mij aan mijn eigen moeder, die haar thuishulp ooit op handen droeg. Altijd hoorde ik hoe goed en fijn die hulp was om in huis te hebben, bijna jaloersmakend. Opeens was zij er niet meer. De thuiszorg was overgenomen door een andere organisatie en de manager legde het keurig uit, dat is het punt niet. Maar mijn moeder heeft het heel erg gevonden en nooit echt geaccepteerd. Zij  projecteerde dit – helaas-  op alle nieuwe hulpen die over de vloer kwamen. Zij konden geen goed meer doen.

Cliënten,  zoals mijn moeder toen, hebben hun eigen beelden, voorkeuren en gewoontes. Die zijn hardnekkig. Jeanet heeft dat ook. Haar teamleider ook, en hij wil er wat van maken. Dat hij het rijkere segment wil gaan bedienen, dat roept wel vragen op. Vooruit, ik heb ook mijn eigen waarden en principes.  Zou hij het armere segment dan zomaar in de kou laten staan? 

Mensen moeten omdenken. Zich opnieuw uitvinden. Het eigen beroep opnieuw definiëren. Uitdagingen van deze tijd. Er verandert veel en snel. Laten we er niet te licht over denken.  

Enny Keiren (www.ennykeiren.nl) werkt met professionals en managers in de zorg- en nonprofitsector aan:

-          het versterken van hun ondernemerschap

-          persoonlijke en professionele effectiviteit

-          managen van conflict

Daarnaast is zij als vaste discussieleider (joker) verbonden aan de theatergroep Toetstheater, en maakt (ethische) dilemma’s in de zorgpraktijk op een toegankelijke wijze herkenbaar en bespreekbaar.